Тайö миян оласног

[ A+ ] /[ A- ]

Борис Михайлович Чаланов (снимок вылын) — Кулöмдiнса шöр школаысь физкультураысь вöвлöм велöдысь. Чужанiныс — Парма грезд, дерт жö, вöр-вакöд йитöда: кутö чöс туй, кыйсьö-вотчö, эм вöр керка. Сiйö шыöдчис кывкутысь йöз дорö (коми йöз пиысь бöрйöмъяслöн Кулöмдiнын кольöм вося ноябр 1 лунö чукöртчылiгöн да Госдумаса депутат И.В.Медведевлöн районö декабрын волiгöн), медым эз пöрöдны вöрлысь юкöн, кытi мунö сылöн чöс туйыс. Пöрöдасны кö, коляс пасьварöм эрд да зьвер ни пöтка сэнi оз ло.
«Монди СЛПК» компания, кыдзи ме тöда, воча мунö сöмын койтъяс да вотчанiнъяс кольöмöн, и то унаысь шыöдчöм бöрын кызмырдöн да этшаника, кыдз шулам, «мода вылас» кольыштöмöн, да оз эскыссьы, мый вичмас кутшöмкö бур. И векжö окота лоис сёрнитыштны Борис Михайловичкöд, мыйла сiйö петiс тайö могнас, мыйöн подулалö. Юалöмъясöс да на вылö вочакывъяс и вöзъя лыддьысьысьлы.
— Кыдз гижисны газетын, Тi коранныд рöдвужныдлысь нэмöвöйся кыйсянiн. Кыдз ме тöда, тi — нёль вок, ставныд кыйсянныд, ставныдлöн чöс туйяс да артмас вель ыджыд пласт. Та вылö «Монди» ни некод оз мун.
— Ме кора пöрöдтöг кольны сöмын аслам чöс туй бокысь юкöн. Сiйö збыльысь миян вужлöн — Чалановъяслöн. Меным сiйö колис батьсянь — Михаил Васильевичсянь, а сылы батьсяньыс жö — Василий Михайловичсянь. Вокъяс кыйсьöны жö, налöн сiдзжö эмöсь чöс туйяс, но мукöдлаынöсь. Менам чöс туйöй Асыввожса из перъянiнö пыран туй бокын Изъя ёль пöлöн. Эм вöр керка, кытчö сувтлывла шойччыштны. Машинанад позьö эськö бергöдчыны и сытöг, но чöс туй кутысьлöн керкаыд век вöлi, и ме кутчыся важ йöзлöн оласногö, кодi öнiя серти ёна мортногаджык.
— Тiян шыöдчöмсянь колис нин бура уна кад. Мый талун кежлö, кыдз ми шулам, гынмис?
— Некод на нинöм эз вочавидз. Видзöдöм серти, шыöдчöмöй лоис весьшöрö. Но кута на лача, мый векжö вöчасны кутшöмкö кывкöртöд.
— Борис Михайлович, гашкö, тадзи артмö сы вöсна, мый лэчкöн да чöскöн пöткаяс кыйöм лыддьöны браконьералöмöн. Мöд ногöн кö, закон серти найöс тадзи кыйны оз позь. Но ми, комияс, лыддям тайöс асланым нэмöвöйся оласногöн да кыйсям. Та боксянь, веськыда кö шуны, миян вылын ёнасö оз ыджыдавны и вöр бöрся видзöдысьяс. Вермас лоны, сы вöсна, мый кызвыныс тадзи жö кыйсьöны и асьныс. Сiдз кö нин шуны, тадзи кыйсьöмысь янöдöны важысянь нин. Уна пример вайöдны ог кут, а казьтышта Василий Прокопьевич Кунгинöс — миян районса Помöсдiнын воддза нэм помын да кольöм нэмлöн панасын олысьöс, лавка кутысьöс да гижысьöс, кодi кыйсьылiс жö да тöдчöдлiс, мый лэчкöн да чöскöн этш тöдтöг кыйöмöн (öтчыд кытшовтöмöн шедлöма абу 30-40 сьöла, а та мында чукчи) пöткаыс бырö. Кыдзи Тi мöвпаланныд, збыль-ö та вöсна бырö миян пармаын оз сöмын пöткаыс, но и зьверыс?
— Казьтыштiнныд кö нин Помöсдiнöс, то сэтчö мунлöма да гöтрасьлöма миян Парма грездысь Иван, кодöс сэсся Парма Ваньöн и шулöмаöсь. Меным окота лоис тайö морт йывсьыс тöдны унджык да дзик та вöсна 2015 воын ветлi Помöсдiнас. Нылыс петкöдлiс батьыслысь фотояс и гижöдъяс, кöнi сiйö пасйö, мый öтчыдысьöн вайлiс кызь да комын чукчиöс, кыйлiс Помöсдiн вожас медся уна. Ме талы эска, сы вöсна мый сэнi гöгöр пожöма ягъяс, а абу миян моз парма, кöнi гырысь пöткаыд этша, позьö шуны, лыда. Но ме пыр жö и шуа, мый тадзи кыйсьöмнад пöткаыд оз быр. Чöс туй кутысьыд аслас кыйсянiнъясысь босьтö сы мында, мыйта позьö, мед колис и водзö да эз сöмын аслыс, но и челядьыслы. Водзтi уна шедлiс сы вöсна, мый зьверыс и пöткаыс вöлi уна. Чинiс да бырис ставыс сы вöсна, мый немжалиттöг пöрöдiсны вöрсö да зьвер ни пöтка оз кутчысь. Оз кутчысь сэнi и ва, оз юктав юясöс да найö чинiсны дзикöдз, уналатi 

он вермы мунны мотора пыжöн весиг Эжва вывтi. Пыран пöрöдöминъясас да юрсиыд сувтö. Техникаыс ыджыд вынйöра да зэв сьöкыд, ставсö ройкöдö, гуранъясыс метра судтаöсь. Öтчыд татшöминас ме сибдi да öдва петi. Ми кайлывлам вотчыны Сьöд яглань Великополье туйöд да уна дас километр кузьта и пасьта гöгöр пасьвартöма, мунны он вермы. А воддза пöрöдöминъястi, кытысь вöрсö петкöдiсны трелёвкаясöн на, мунан быттьö паркöд. Мыйкö колö вöчны, гашкö, пöрöдчыны сöмын тöвнас да сöмын гырысь вöрсö босьтöмöн. Тадзтö вермам воны помöдз. Ме талы дзик паныд, тайö абу делö.
— Тiян чöс туй вылысь, кöнкö, босьтчисны жö «йирны» да та вöсна и шыöдчинныд?
— Та вöсна, дерт. Пöрöдiсны чöс туй пöлöнысь километра кузя нин, улыс боксö. Вазöдöны и вылыс боксö, кöть эськö эм гижöд, мый сэнi ва видзанiн, рочöн кö, водоохраннöй зона. Колис куим да джын километр кузя да километр пасьта парматор. Ме сiйöс и кора кольны вöрзьöдтöг. Ог кыськö яг, а дзик ёль боксö. Чöс туй кутöм — коми йöзлöн нэмöвöйся оласног, кыдзи ас сёян вöчöм, ас сьыланкывъясöн лов кыпöдöм. Татöг ми бордтöмöсь.
— А мый шуö лесничество?
— Сiйö шуö, мый нинöм вöчны оз вермы. Вöрыс «Мондилöн» кöртымын, закон абу торкöма.
— А лесничествояслы öд колö кöть нин бура видзöдны, мед пöрöдчисны да кутчысисны вöрын морт ногсöн, а эз, кыдз Тi шуанныд, ставсö ройкöдны.
— Меным шыöдчылiгöн тадзи жö и шуисны республикаысь волысьяс. Тiян пö эм места вылын та бöрся видзöдысь. Тöдöмысь, тадзи шуисны лесничествоöс. Сiдзкö пö найö видзöдöны омöля, уджалöны кывкуттöг. Менö велöдiсны босьтны коран юкöнсö кöртымö. А таысь öд ковмас бура уна вештыны. Мед нин кö вöлi бур вöр кöнкö ягын, а öд ёль бок. Ни вотчыны, ни шойччыны, сöмын сьöлаыд олыштö. Ме, дерт, та вылö ог мун. Висьталiсны и ачым ме тöда, мый позьö кольöдны вöралан овмöс пыр, но миян районын, кывлi да, вöралан овмöсыс эм пö кöнкö сöмын Нюмыдладорын.
— Вöралан овмöстö лöсьöдöм да кутöм, а сэсся и вöралысьясöс могмöдöм вылö колö уна сьöм. Кыдзи гижöны странаса тöдчана газетъясын да журналъясын, татшöм овмöсъяссö лöсьöдöны ёна озыръяс, и кызвыныс сэнi бергöдчöны, мый окота вöчöны сöмын асьныс, йöзöс оз лэдзны. Миян районын татшöм овмöсъясыс оз котыртчыны, менам видзöдлас вылö, нöшта и сы вöсна, мый зьвер-пöткаыс этша.
— Збыльысь и этша, он öткодяв весиг кызь во сайсякöд. Но кутшöмкö да воясö овлö уна. Пример вылö, уна пöтка вöлi 2016 воын, сы вöсна мый вöлi бур тулысыс.
— А кыдзи Тi донъяланныд сiйöс, мый вöр керка лэптöм могысь колö вештысьны оз сöмын керка вылö вöрсьыс, но и сы улö муысь да быть пасйыны?
— Ме лыддя, мый тайö закон серти. Керка вылö вöрсьыс колö быть вештысьны. Кодъяс оз вештысьны, торкöны закон. Да и керка улö муыс, чайта, оз дона сувт. И пасйыны колö, мед тöдса вöлi, мый кыйсигöн ли вотчигöн кö поводдяыс ёна лёкмис либö вой суис, юр сюйны позис. Водзтi став вöр керкаыс вöлi пасйöма да таысь вöлi сöмын бур. Эмöсь йöз, кодъяс вöр керкасö вöчöны гусьöн, нинöмысь оз вештысьны. Но öд удтысьыд век эм, кодкö да быть висьталас, и мортыслы, керкасö кыпöдысьыслы, аслыс лоас лёкджык, ковмас вештыны ыджыд штрапъяс. Кыдз ме тöда, ассьыным Парма грезднымöс кö босьтны, йöз век овлiсны закон серти да мыйысь колiс, ставсьыс вештысьлiсны. Уджавлiсны ёна да овлiсны судзсьöмöн. Лёк сiйö, мый медся зiльяссö сэсся кулакалiсны. Тайö, кыдз ме чайта, государствоöн веськöдлысьяслöн медся ыджыд öшыбкаыс.
— Гашкö, вöр керкасö вöчысьыслы сетны кутшöмкö кокньöдъяс, шуам, кöть нин арлыдаяслы?
— Зэв колантор. Кыйсьысь мортыд öд сэтшöм, мый вöрö ветлö нэм помöдзыс. Öткымынъяс вöрас ли вöр керкаас и кулöны. Мыйла и майшöдлыны ыджыд арлыдаяссö сьöм вештöмнас ли штрапуйтöмнас? Ме серти кö, сэтшöм йöзыслы, кодъяс вöр-вакöд нэмсö йитöдаöсь, вöчöны сылы сöмын бур, колö мунны воча.
— А кыдзи, Тiян видзöдлас вылö, кутчысьöны вöрын асьныс кыйсьысь-вöралысьяс? Öта-мöдныслысь öд вöр керкаяссö сотöны…
— Миянладорын, ме кута тöдвылын Парма грезд гöгöрнымöс, вöр керкаястö оз сотны. Сотöны сэк, кор оз воны öти кывйö да кыдз шулöны, кайöны стенмö. А колö лöсьыда, öта-мöдöс дойдавтöг, сёрнитны, вайöдны вежöрöдз зыксьытöг. Овлö, мый бокöвöй йöз пырöны и менам лэч туй вылö. Ме татшöмъясыслы коля гижöд, гортса телефонлысь номерсö да кора волыны, сёрнитны чай юигмоз пызан сайын. И волöны да ставыс помасьлö бурöн. Тадзи, пример вылö, вöлi кебанъёльсакöд, кодi босьтчис вöчны лэч туй менам лэч туйкöд дзик орччöн. Тадзи жö и капкан пукталöмöн, кодкö кö быттьö пырас менам кыйсянiнö. Ми — коми йöз — абу нин сэтшöм унаöсь да колö аддзыны öти кыв, дугдыны öта-мöдлы лёк вöчöмысь. Вензьöмöн да тышкасьöмöн нинöмыс оз артмы. Сiдз кö нин шуны, öти вöр керка ми сотiм асьным. Мыйла? Сы вöсна мый кодлы абу дыш, сiйö и кутiс локны. Эз сöмын матiгöгöрсаяс да кулöмдiнсаяс, но и карсаяс, дасöн, дас витöн, кызьöн. Гöгöр гадитасны, весиг сотасны лабичьястö. Пузьылан, но нинöм вöчны он вермы. Со и ковмис сотны, кöть вöлi жаль.
— Öнiя йöзлöн вöрын кутчысьöмыс абу вираныс, сы вöсна мый сыкöд абу збыльвылö ён йитöдаöсь, волöны кадысь кадö, а Тiянöс да вокъяснытö батьыд öд, кöнкö, новлöдлiс дзолясянь. Кымын арöссянь босьтчинныд кыйсьыны?
— Збыльысь, бать новлöдiс дзолясянь. Кыйсьыны ачым ме босьтчи дас кык арöссянь. Кыв шутöг, ставсö велöдчи батьлысь да ыджыдджык вокъяслысь. Ми ставсö зiлям вöчны бур киподтуйöн, а ог ылöсас. Миян чöс туйяс вылын роскыд паськöмтö оз чашйы, пöрöм пуыд оз падмöд, быдсяма лöптыс оз крукöдлы.
— Вöр-ваыскöд дыр нин ёртасьöмöн, чöс туй кутöмöн Тi, кыв шутöг, унатор тöдмалiнныд. Абу кö гусятор, юксьыштöй казялöмторъясöн.
— Ме öд абу профессиональнöй кыйсьысь, кодъяс, сiдз кö нин шуны, тöдöны гугсö и бансö. Но мыйсюрö, дерт, тöда жö. Батьö на шулiс, мый арнас пöткаыд кольччö сэтчö, кöнi абу уна тусь, а кыдз пу гар. Йöраяслы да кöчьяслы сёяныд век эм — роскыд гöгöр тырыс. Сьöлаяслы лэчьяс ме век на вöчала вöв бöжысь, а ог мукöдъяс моз сутугаысь. Сам вылö лэч öтар помö пукта калина, а мöдарас пелысь. Кöчьясöс да гырысь пöткаясöс кыянторъясыд менам качöданаöсь. Медсясö сы вöсна, мед шедöмсö эз тшыкöдны шыръяс. Кырнышъясысь, варышъясысь да туланъясысь тайö отсалö омöля, найö сяммöны чöсмасьны и тадзи вöчöмöн. Мый колö кыйсьöм могысь, ме матö ставсö вöча ачым да мед эськö тадзи жö вöчöны и мукöдъяс. Сиа ставлы асьнысö кутны вöрын морт ногöн. Кыйсьыны сöмын урчитöм кадö да урчитöм мындаöс. Пыдди пуктыны важ йöзлысь велöдöмторъяссö, öта-мöдöс, тайö юкöнын лöсьöдöм законъяс.

Василий ЛОДЫГИН.
Снимокъяс Николай Лютоевлöн да гижысьлöн.

Комментарии:

Добавить комментарий

Свежий выпуск: 18 апреля

Осторожно — мошенники!